Wyndham mehmonxonasida O‘zbekiston elektron ommaviy axborot vositalari milliy assotsiatsiyasi (O‘zEOAVMA) tomonidan tashkil etilgan “Davlat tashqi qarzi: qarz mablag‘larini sarflash yo‘nalishi va loyihalarning samaradorligi” mavzusida brifing bo‘lib o‘tdi.
Tadbirda bir qator vazirlik va idoralar, iqtisod va moliya, investitsiyalar va tashqi savdo, energetika, qishloq xo‘jaligi, transport vazirliklari tarkibiy bo‘linmalarining 100 dan ortiq vakillari, mamlakat parlamentining quyi palatasi deputatlari, nodavlat notijorat tashkilotlar hamda nodavlat teleradiokanallari – O‘zEOAVMA a’zolari ishtirok etdi.
Kun tartibidagi asosiy masala – O‘zbekiston Respublikasining davlat tashqi qarzini shakllantirish jarayoni, uning dinamikasi va tuzilishi, loyihalarni tanlash va moliyalashtirish, qarz mablag‘lari hisobidan amalga oshirilayotgan loyihalarning samaradorligini ta’minlashdan iborat bo‘ldi.
O‘zbekiston Respublikasining Moliya vaziri Timur Ishmetovning ta’kidlashicha, davlat qarzi – bu har qanday davlatning, davlat iqtisodiy siyosatining ajralmas va muhim qismidir. “Dastlabki hisob-kitoblarga ko‘ra, 2021-yil 1-yanvar holatiga ko‘ra davlat tashqi qarzi qoldig’I 21,1 mlrd. dollarni yoki YaIMning 36,5 foizini tashkil etdi. So‘nggi yillardagi o‘sishiga qaramay, xalqaro standartlarga muvofiq, mamlakatimizning davlat tashqi qarzi mo’tadil darajada saqlanib qolmoqda. Davlat tomonidan olingan tashqi qarz mablag‘lari, asosan, iqtisodiyotning asosiy tarmoqlari – energetika, transport, muhandislik va telekommunikatsiya, kimyo, ta’lim, qishloq xo‘jaligi va sog‘liqni saqlash sohalarini rivojlantirishga yo‘naltirilgan. Xususan, 2020-yil so‘ngida elektr energiyasi sanoatiga 14,6 foiz yoki 3,1 mlrd. dollar, neft va gaz sohasiga – 12,4 foiz yoki 2,6 mlrd. dollar, transport va transport infratuzilmasiga – 11,5 foiz yoki 2,4 mlrd. dollar, uy-joy kommunal xo‘jaligiga 9,4 foiz yoki 2 mlrd. dollar yo’naltirilgan” – deb ta’kidladi Ishmetov.
Tadbir davomida asosiy kreditorlar nomi ham aniqlandi. Qarz mablag‘larini yetkazib beradigan xalqaro tashkilotlar orasida – Osiyo taraqqiyot banki (5 mlrd. AQSh dollari), Jahon banki (3,7 mlrd. AQSh dollari), Yaponiya xalqaro hamkorlik agentligi (2 mlrd. AQSh dollari), Xitoy Eksimbanki (2 mlrd. AQSh dollari) va Xitoy davlat taraqqiyot banki va boshqalar (2 mlrd. AQSh dollari), xalqaro investorlar (1,7 mlrd. AQSh dollari), Iqtisodiy taraqqiyot va hamkorlik jamg’armasi va boshqalar (1 mlrd. AQSh dollari), Islom taraqqiyot banki (0,9 mlrd. AQSh dollari), Yaponiya xalqaro hamkorlik banki va boshqalar (0,4 mlrd. AQSh dollari) va boshqa xalqaro moliyaviy tashkilotlar (2,4 mlrd AQSh dollari) o‘rin olgan.
Ma’lumot uchun: “Fitch Ratings” xalqaro reyting agentligining 2020-yil oktyabr oyidagi hisobotiga ko’ra, O’zbekiston Respublikasi past darajadagi davlat tashqi qarziga ega. Agentlikning ta’kidlashicha, O’zbekiston Respublikasi davlat qarzi o’rta muddatda “BB” reytingiga ega mamlakatlarning o’rtacha ko’rsatkichidan past darajada saqlanib qoladi.
Brifingda parlament quyi palatasining Budjet va iqtisodiy islohotlar qo‘mitasi raisi Sharof Nazarov asosiy e’tiborni davlat tashqi qarzi hisobidan moliyalashtiriladigan loyihalarni tanlash, ularni moliyalashtirish va samarali bajarilishini ta’minlashga qaratdi. “Bunday mablag‘ bilan barcha loyihalar Hisob palatasi tomonidan majburiy tekshiruvdan o‘tkaziladi, Oliy Majlis Qonunchilik palatasi deputatlari va fuqarolik jamiyati vakillari ishtirokida muhokama qilinadi. Avtomatlashtirilgan DMFAS-6 dasturiy ta’minoti (“Qarzlarni boshqarish va moliyaviy tahlil tizimi”) foydalanishga topshirildi. Moliya vazirligining rasmiy veb-sahifalari va boshqa manbalarda O‘zbekiston Respublikasi davlat qarzining holati va dinamikasi haqidagi sharhlar muntazam ravishda e’lon qilib borilmoqda”, – deb qayd etdi Sh.Nazarov.
Brifingda davlat qarzi hisobidan moliyalashtiriladigan yirik infratuzilma loyihalari ham nomlandi.
Elektr energetikasi va neft-gaz sanoatida kreditlarga bo’lgan talab yuqori. Tadbirda ta’kidlanishicha, joriy yilning yanvar oyiga qadar ushbu ikki sohani rivojlantirishga 3,1 va 2,6 mlrd. dollar ajratilgan. Masalan, Navoiy IESda quvvati 650 MVt bo‘lgan uchinchi kombinatsiyalangan sikl stansiyasining qurilishi (2020 yil – 650 mln. dollar), bu elektr energiyasini ishlab chiqarishni taxminan 6–7 foizga oshiradi. “Talimarjon IESning umumiy quvvati 900 MVt bo‘lgan qo‘shma siklli elektr stansiyalari bilan kengaytirish uchun Xalqaro moliya institutlaridan 620 mln. AQSh dollari miqdorida qarz mablag‘lari jalb qilindi. Ular to‘liq ishga tushirilganda Qashqadaryo viloyatining elektr energiyasini to‘liq (123%) hamda qolgan 23 foizni qo‘shni viloyatlarga qo‘shimcha tarqatish bilan ta’minlaydi. Umumiy quvvati 900 MVt bo‘lgan To‘raqo‘rg‘on IESini qurish uchun Yaponiya xalqaro hamkorlik agentligi tomonidan ajratilgan 606,7 mln. AQSh dollari miqdoridagi kredit mablag‘lari Farg‘ona, Andijon va Namangan viloyatlarining qariyb 40 foizini elektr energiyasi bilan ta’minlandi, – dedi Energetika vaziri o‘rinbosari Sherzod Xodjayev.
Suv ta’minoti sohasini oltita xalqaro moliya institutlari birdan qo‘llab-quvvatladilar. Mamlakatda, ayniqsa, mamlakatning chekka hududlarida suv ta’minoti dolzarb muammo bo‘lib qolmoqda. “Qashqadaryo viloyatida 176,6 km uzunlikdagi qurilish va 110,2 km suv ta’minoti tarmoqlarini rekonstruksiya qilish, shuningdek 4 ta suv taqsimlash inshootlarini rekonstruksiya qilish uchun 51 mln. dollar mablag‘ ajratildi. Natijada markazlashtirilgan ichimlik suvi ta’minoti bilan ta’minlangan aholi soni 114 ming kishiga ko‘payadi”, – dedi “O‘zsuvtaminot” AJ Boshqaruvi raisi Sohib Sayfnazarov.
Transport va transport infratuzilmasini rivojlantirish uchun 2,4 mlrd. dollar ajratildi. Transport vazirligi tomonidan amalga oshirilgan yirik loyihalardan biri Termiz-Sayrob yo‘lining uzunligi 100 km boְ‘lganligi edi. “Qarzga olingan mablag‘larning umumiy qiymati 134,02 mln. AQSh dollarini tashkil etdi. Loyihani amalga oshirish uchun OTB mablag‘lari jalb qilindi. Saqlangan mablag‘ evaziga ushbu avtomagistralga qo‘shimcha yo‘llarni rekonstruktsiya qilish va qurish amalga oshirildi”, – dedi Transport vaziri o‘rinbosari Jasur Choriyev.
Brifingda bir qator vazirlik idoralar qatori “O‘zkimyosanoat” AJ Boshqaruv raisi J.Mirzamaxmudov so‘zga chiqib, kimyo sanoatini rivojlantirish uchun davlatning tashqi qarzi hisobidan ajratilgan mablag‘lardan samarali foydalanish bo‘yicha amalga oshirilgan ishlar to‘g‘risida maʼlumot berdi. Jumladan, “O‘zkimyosanoat” AJ tizimi korxonalarida tashqi qarz mablag‘larni jalb qilish hisobiga umumiy qiymati 2,4 mlrd. dollarga teng bo‘lgan 7 ta investitsiya loyiha amalga oshirilganligi taʼkidlab o‘tildi.
Loyihalarni amalga oshirilishi hisobiga 5743 ta yangi ish o‘rni yaratildi, 636 mln. dollar mahsulotlar ishlab chiqarildi, 384,5 mln. dollar mahsulotlar eksportga yo‘naltirildi hamda 104 mln. dollar soliq to‘lovlari to‘lab berildi.
Suveren xalqaro obligatsiyalarni milliy valyutada joylashtirishdan olingan daromad 2 trln. so‘mni tashkil etdi, BMTning Barqaror rivojlanish maqsadlariga erishishga qaratilgan loyihalarni moliyalashtirish to‘g‘risida qaror qabul qilindi.
“Bu yil 429,7 mlrd. so‘mga 25 ta yangi maktab qurish va mavjud 21 ta maktabni rekonstruksiya qilish rejalashtirilgan, 197,7 mlrd. so‘mni sog‘liqni saqlashga, ushbu mablag‘lardan 3 ta yangi bino qurish va mavjud 14 ta tibbiyot muassasasini rekonstruksiya qilish uchun sarflash rejalashtirilgan. Ajratilgan 126 mlrd. so‘mdan 200 km dan ortiq suv ta’minoti tarmoqlari va inshootlari qurildi. Yo‘l infratuzilmasini rivojlantirish, 300 km dan ortiq yo‘llarni qurish, rekonstruksiya qilish va ta’mirlash uchun – 1096,7 mlrd. so’m. Shuningdek, og‘ir ijtimoiy vaziyatga tushib qolgan ayollar va oilalarga, nogiron ayollarga moddiy yordam ko‘rsatish, oila, onalik va bolalik institutini qo‘llab-quvvatlash, ayollarga tadbirkorlikni rivojlantirish uchun imtiyozli kreditlar berish, ishsizlik nafaqalarini to‘lash uchun - 149,8 mlrd.” – dedi Davlat ichki va tashqi qarz departamenti direktori Jasur Qarshiboyev.
OTMning O'zbekistondagi doimiy vakolatxonasi direktori Sindi Malvichini ta'kidlaganidek, "O'zbekiston OTB dasturlariga 1995 yilda qo'shilgan va shu kunga qadar juda yaxshi portfelni shakllantirgan. Osiyo taraqqiyot banki tomonidan ajratilgan mablag'lar O'zbekistonda to'g'ri yo'nalishda - ijtimoiy sohani qo'llab-quvvatlash va infratuzilma loyihalarini takomillashtirishga yo'naltirilayotganidan mamnunmiz”.
Tadbirda ta’kidlanishicha, O‘zbekiston davlat tashqi qarz mablag‘larini jalb qilishda konservativ yondashuv va xatarlarni boshqarish prinsiplariga amal qiladi. Xususan, xalqaro moliya institutlari va xorijiy hukumat moliya tashkilotlaridan jalb qilingan uzoq muddatli (30 yilgacha) va imtiyozli foiz stavkalariga ega davlat tashqi qarzi 19,3 mlrd. dollarni tashkil etdi. Moliya vaziri T. Ishmetov imzolangan qarz bitimlarining hajmi yil sayin kamayib borishini ta’kidladi: agar 2019-yilda qariyb 9 mlrd. AQSh dollari jalb qilingan bo‘lsa, demak 2020-yilda bu ko‘rsatkich 5,3 ni tashkil etgan. Joriy yil uchun belgilangan limit 5 mlrd. AQSh dollarini tashkil etadi.
Tadbir ishtirokchilari – mamlakatimizdagi nodavlat teleradikanal vakillari uchrashuvning ijobiy natijalarini qayd etdilar va bunday ixtisoslashtirilgan brifinglar doimiy ravishda o‘tkazilib borishi zarurligini ta’kidladilar.
2860
