Energetika vaziri o‘rinbosari Sherzod Xodjayev infrastruktura va yangi qurilishlarning nomutanosibligi haqida gapirdi. “Oldin infrastrukturani qurishimiz kerak, keyin aytilganidek, yangi qurilishlarni qurish kerak”, — dedi vazir o‘rinbosari.
Otabek Bakirov: Yil davomida biz uchun ikkinchi ogohlantirishdek tuyulayapti. 25 yanvarda yuz bergan blekautdan keyin go‘yoki ikkinchi ogohlantirish. Bunday ogohlantirish yana necha marta takrorlanishi mumkin?
Sherzod Xodjayev: Bu juda og‘ir savol, ochig‘ini aytishim kerak. Yanvar oyida bo‘lgan blekaut ham hozirgi kunda biz kuzatayotgan uzilishlarning ham asosiy sababi bitta — tizim o‘laroq, ishlab chiqarish, uzatish, taqsimlash hammasini qo‘shganda, mustahkamlik bo‘yicha zahira qolmagan. Energotizim hech qachon bunday zo‘riqib ishlash kerak emas. Bu anomal holat.
Oddiy misol sifatida aytish mumkin, mana hammamiz bilgan transformatorlarning optimal yuklanganlik darajasi 70 foiz bo‘lishi kerak. 30 foiz u yerda zahira bo‘lishi kerak. Yonib ketmasligi uchun, kuyib ketmasligi uchun. Masalan, anomal issiq, anomal sovuq bo‘lsa odamlar uyni ko‘proq konditsioner yoki ko‘proq pechka ishlatganda chidab berishi uchun. Bizda bunday yuklama bilan ishlayotgan qurilmalar juda kam. Aksariyat qurilmalar 100 foiz yuklama bilan ishlayapti.
Otabek Bakirov: Shu o‘rinda jamoatchilikda shunday fikr shakllanib borayapti. Oxirgi kunlardagi zo‘riqish bu generatsiyaning yetarli emasli bilan bog‘liq, degan fikr bilan shakllanayotgandek jamiyatda. Ya’ni, generatsiya yetarli emas, generatsiyani yetarli bo‘lmaganligi tufayli zo‘riqish yuzaga kelayapti, degan fikr ko‘p takrorlanayapti. Muammo asosan yirik shaharlarda kuzatilayapti, qishloq joylarda kuzatilayotgani yo‘q. Qishda techkarisi, qishloq joylarda ko‘proq kuzatilar edi. Aynan shu narsa ko‘pchilikka shunaqa bir o‘zlarini muammosini tushuntirish uchun o‘zlariga shunday javob olishga majbur qilayapti. Generatsiya yetarli emas, shuning uchun ham transport tizimiga, nimstansiyalarga va qayta taqsimlash bilan bog‘liq bo‘lgan tizimga og‘ir darajada yuklama kelayapti. Bunga sabab shaharlarda «точечная застройка» (joylardagi qurilishlar)ni ko‘payib ketganligi, ya’ni avval bitta nimstansiya aytaylik 5000 aholiga mo‘ljallangan quvvatga ega bo‘lgan bo‘lsa, endi o‘sha nimstansiyaga 10 000 aholi ulanganligi. Ya’ni xalqning fikrida shunaqaki, konditsionerlarning oshiri emas, balki infratuzilmaga bo‘lgan yuklamaning oshishi degan tushuncha ko‘proq bo‘layapti. Shu haqda nima deysiz?
Sherzod Xodjayev: Qish oylarida ochig‘ini aytish kerak, generatsiya yetmaydi. Generatsiya yetmagandan keyin biz majburiy cheklovlarni kiritishga majbur bo‘lamiz. Nimaga, agar cheklov kiritmasak, oddiy til bilan aytganda tez-tez blekaut bo‘lib turadi. Ya’ni, bitta kichkina avariya kattasiga aylanib, kattalashib-kattalashib ketaveradi. Hozirgi kundagi muammo u emas.
Nima uchun shaharlarda, qishda qishloqlarda? Generatsiya yetmaganligi tufayli. Quvvat yetmaganligi uchun bu qo‘lda, ko‘rib bilib turib o‘chirish.
Yozda shaharlarda boyagi aytgan gapingizda eng asosiy omillardan bittasi. Aynan shaharlarda ko‘p o‘chishining sababi, birinchidan to‘g‘ri aytildi, bu «точечная застройка». Nimaga? Sababi, 4 ta hovlining o‘rniga bitta ko‘pqavatli uy qurilayapti. Unga hech kim yangi kabel olib kelmayapti, yangi nimstansiya qurmayapti. Bu bir. Ikkinchisi, nimstansiyalarda masalan yuklanganlik darajasi o‘lchanyapti. 60 foiz. Aslida 50 foizdan oshishi kerak emas. Chunki nimstansiyada ikkita transformator turadi. Navbatma-navbatdan ta’mirga chiqarilishi mumkin. 50 foizdan oshib ketsa, bitta transformator to‘liq hamma yukni ko‘tarolmaydi. Har bir transformator 50 foiz yuklama bilan ishlashi kerak. 60, 70, 80 foizgacha chiqanda ham biz nimani inobatga olishimiz kerak? Biribir mana shu hududda joylashgan odamlarning turmush-darajasi ortgan sari konditsioner ham qo‘yadi, muzlatgich ham oladi, telivizor ham oladi va hokazo.
Lekin yana bitta dom qurilsa, yana bitta katta mehmonxona qurilsa, yoki yana bitta savdo majmuasi qurilsa biz tushunib yetishimiz kerak, bunga ulab bo‘lmaydi. Ya’ni, infrastruktura har doim umumiy qurilishlardan bir qadam oldinda yurishi kerak. Oldin infrastrukturani qurishimiz kerak, keyin aytilganidek, «точечная застройка»larni qurish kerak. Agar umuman olganda «точечная застройка» bo‘yicha uning past-balan nuqtalari juda ko‘p. Odamlarning turmush darajasiga qanchalik ta’sir qilayapti yoki qancha qulaylik tug‘dirayapti, yoki qancha qiyinchilik tug‘dirayapti. Buning hisob-kitobini qilish energetiklarning ishi emas, lekin energetiklar mana infrastrukturani mana shu narsaga tayyor emasligini ochiqcha aytamiz.
469
