Ёшлигимда бобом исрофгарчилик қилиш ҳақида Қуръони Карим ва турли ривоятлардан мисоллар келтирар эдилар. Шу сабабли раҳматлик бобом бирор жойда ортиқча сув оқаётганини ёки электр энергиясини ёниқ қолиб кетганини кўрсалар дарров панд насиҳат қилардилар.
Лекин кўпчилик бобомнинг бу харакатларини зиқналикка йўйиб, “Ҳа, ўқитувчи-да” дейишарди. Бобом Иккинчи жаҳон урушида қатнашиб қаттиқ ярадор бўлиб, бошларидан кўп қийинчиликларни ўтказиб қайтган эканлар. Ҳатто ейишга нон ҳам тополмай ўтларни илдизларидан озуқа сифатида истеъмол қилган вақтлари бўлган. Шундай воқеалар сабаблими ёки ҳақиқатда ҳам ўқитувчи бўлганлари сабаблими, бобомларнинг уйига борсак увол бўлган нарсани кўрмасдик. Қотган нондан ҳар хил овқатлар қилинар, мевалар эса қоқи қилинар, айниқса баҳор пайтида тут дараҳти тагига доим кичик шолча осиғлиқ турар, пишиб етилган тут дарахти мевалари ерга тушиб, исроф бўлмасди.
Бугунги кундаги исроф бўлаётган нарсаларни кўриб ҳайрон қолади киши. Аҳлат машиналарида айниқса чиқиндидан кўра нонни кўпроқ учратамиз. Ёшлигимизда мактабдан қайтаётиб, ёшлик қилиб кечада нон ейдиган бўлсак катталар “ушоғи ерга тушади, кўчада нон ема, болам. Кимдир кўрмаса-да босиб олса катта гуноҳ бўлади” дейишарди. Нон ушоғини ерга тушириб юборишдан жуда қўрқардик. Момоларим нон беҳосдан қўлларидан тушиб кетса, кечирим сўраб кўзларига суртардилар.
Биз шунчалик ўзгардикми? Наҳотки нонни аҳлатга ташлайдиган даражада “замонавийлашдик”.
Ундан ташқари ёзнинг иссиқ кунларида ичимлик сувларидан кўчани тозалаш ва салқин қилиш мақсадида фойдаланишмоқда. Кимлардир бу сувга, унинг томчисига ҳам зор бўлаётган бўлса. “Пулини тўлаб қўйганмиз-да”, дейишади баҳона қилиб.
Пулини тўлаб қўйганмиз, деб газни беҳуда ёқиб қўйишади. Катта-катта иморатлар қилиб, иккитадан, учтадан иситиш тизимларини ўрнатиб қўйишади. Аммо, биз увол қилаётган бир парча нон учун кимлардир оғир шароитларда меҳнат қилади. Биз исроф қилаётган, беҳуда сарфлаётган ичимлик суви ва газ кимлар учундир орзу. Умри давомида сув ичишни орзу қилиб яшаётган қанчалаб мамлакатлар бор.
Кўп миқдорда электр энергиясини сарф қиламиз. Пулини тўлаяпмиз, аммо, тежамаймиз. Мана шу исрофгарчилик оқибатида кимларнингдир хонадонларни зулматда қолмоқда. Улар фарзандларини шағам нури остида дарс қилдиришга мажбур бўлмоқдалар, қишнинг совуқ кунларида совуқотиб турмуш кечирмоқдалар.
Бу билан биз замонавийликка интилиб, аксинча бундан икки аср олдинги аҳволга тушиб қолганимизни сезмаймиз. Тасаввур қилинг, электр ва газсиз, сув ва ҳеч қандай мобил алоқасиз қандай яшайсиз? 10 дақиқа яшасак, худдики асрдек ўтади. Гўёки ҳаёт тўхтаб қолади. Аммо тежаш масаласида масъулиятни унутамиз.
Ҳар бир нарсанинг ўз нархи ва тўлови бор. Электр энергияси, табиий газ, ичимлик суви-ю ва ҳакозолар... Ишлаб чиқарувчи ўз маҳсулотини сотиш эвазига фойда кўради. Маҳсулотини сотолмаса демакки фойда ҳам бўлмайди. Демак юқоридаги ташкилотларни истеьмолчиларга қанча кўп электр энергияси ва табиий газ етказиб берса, шунча кўп даромад олади. Газни узиб қўйиш, электр энергиясига чекловлар киритишдан фақат зарар бўлса борки фойда бўлмайди.
Лекин бу нарсаларни етказиб берувчи ташкилотларнинг ўз нормалари борлигини ҳам унутмайлик. Дунёда чексиз маҳсулот ёки манба йўқ. Шу сабабли ҳам барча нарса бозор иқтисодига бориб тақалади. Аммо гап фақат пулда эмас. Тежамкорлик – тараққиётнинг асосий қонунларидан биридир.
Ҳар қандай замонда ҳам инсон ўзлигини йўқотмаган ҳолда, ортиқча исрофгарчиликка йўл қўймай, меёрга эга бўлсагина жамият ҳам, давлат ҳам зиён кўрмайди.
Соҳиба Ғайипова.
856
